Przedmiotem badań zdrowia dzieci i młodzieży są m.in. tzw. zachowania prozdrowotne oraz zachowania zagrażające zdrowiu. Formowanie zachowań zdrowotnych jest ważne w okresie dzieciństwa i dorastania, ponieważ wtedy kształtują się wzorce tych zachowań, które bezpośrednio wpływają na zachowania w późniejszym okresie życia. Młodzież w czasie dorastania jest grupą najbardziej zagrożoną, jeśli chodzi o podejmowanie zachowań ryzykownych dla zdrowia, takich jak używanie tytoniu czy alkoholu, zachowania agresywne czy nadużywanie telefonu lub gier.
Według wielu teorii naukowych, na przykład Teorii Zachowań Problemowych R. i S. Jessora, młody człowiek podejmuje zarówno zachowania konwencjonalne, jak i zachowania ryzykowne. Obydwa rodzaje zachowań spełniają w życiu dzieci i młodzieży wiele funkcji:
- są odpowiedzią na ich potrzeby życiowe (np. miłości, akceptacji);
- ułatwiają realizację zadań rozwojowych (np. określenie swojej tożsamości, zdobycie niezależności od rodziców, przynależności i akceptacji w grupie rówieśniczej);
- są sposobem radzenia sobie z problemami i stresem;
- są formą protestu przeciwko obowiązującym zasadom.
Przyczyny podejmowania ryzykownych zachowań przez młodzież:
- ucieczka od przeżywanych problemów, pustki, nudy, samotności, lęku;
- chęć upodobnienia się do innych;
- poczucie bezsensu;
- chęć zdobycia prestiżu;
- poszukiwanie nowych doznań – ciekawość, chęć przeżycia czegoś nowego.
Skutki podejmowania zachowań ryzykownych
Wyniki analiz przeprowadzonych w ramach wielu badań naukowych wykazują występowanie związku między podejmowaniem przez młodzież zachowań ryzykownych, antyzdrowotnych a nasileniem się objawów stresu psychologicznego, objawów depresji, kiepskiego samopoczucia psychicznego, problemami w szkole, nieprawidłowymi relacjami w rodzinie i grupie rówieśniczej, zwiększonym ryzykiem utrzymania niebezpiecznych zachowań w przyszłości oraz rozwojem uzależnień. Jednym z groźniejszych ryzykownych zachowań młodych ludzi jest picie alkoholu i upijanie się.
- 20% nastolatków w wieku 11–15 lat upiło się co najmniej raz w życiu, a 6,4% pije alkohol każdego tygodnia.
- Jedna trzecia młodzieży po raz pierwszy spróbowała alkoholu, w wieku 13 lat lub mniej, a niemal co dziesiąty nastolatek pierwszy raz upił się w tym wieku.
Dobra rada eksperta
Młodzi ludzie w drodze do dorosłości – czyli samodzielnego funkcjonowania na poziomie społecznym, duchowym i psychicznym – bardzo potrzebują wsparcia i obecności mądrych dorosłych, czyli odpowiednio wyedukowanych rodziców, nauczycieli, sprzedawców napojów alkoholowych i innych bezpośrednio oddziaływujących na młodych ludzi, najlepiej obdarzonych przez młodych autorytetem.
Ale niezbędne są również profesjonalne zajęcia informacyjne i edukacyjne – obecnie są już programy profilaktyki alkoholowej dostosowane dla dzieci w wieku 5 lat – które są zalecane przez PARPA czy KBN i dostosowane do wieku i percepcji odbiorcy. Czyli profilaktyka pierwszorzędowa (przekaz – „nie próbuj”) realizowana w klasach 0–3 szkół podstawowych, profilaktyka drugorzędowa (przekaz – „wycofaj się”) w klasach 4–8 szkół podstawowych i starszych oraz profilaktyka trzeciorzędowa (przekaz – „lecz się”) dla osób, które mają już problem.
Najtańsza i najbardziej skuteczna jest profilaktyka pierwszorzędowa, najdroższa i najmniej skuteczna profilaktyka trzeciorzędowa.
