Lista czynników ryzyka w przypadku środków psychoaktywnych liczy 20-30 pozycji. Trafne ujęcie czynników ryzyka i ustalenie, kto im podlega, pozwala na skuteczne działania nastawione na ochronę tej właśnie zagrożonej osoby.
Najbardziej klasyczną wersją list czynników ryzyka i czynników chroniących jest propozycja zespołu badaczy (Hawkins, Catalano) dotycząca prawdopodobieństwa problemów związanych z używaniem substancji psychoaktywnych, zwłaszcza alkoholu, tytoniu czy narkotyków. Lista ta składa się z wielu czynników ryzyka zidentyfikowanych na podstawie licznych badań o różnym charakterze, od dyspozycji biologicznych, przez cechy psychiczne czy osobowościowe, aż do środowiskowych.
O ile lista czynników ryzyka sprowadza się do prostego wskazywania kolejnych okoliczności sprzyjających „drodze w dół”, to czynniki chroniące odpowiadają za ruch „pod górkę”, a więc raczej za syntezę niż za rozpad. Jest powszechnym ludzkim doświadczeniem, że łatwiej coś się psuje niż naprawia, wydaje nam się, że więcej wysiłku wymaga dobre wychowanie kogoś niż jego zgorszenie. Okazuje się, że czynniki chroniące nie tylko są, ale są zasadniczo silniejsze niż czynniki ryzyka. Dowodem na to jest to, że grupa ryzyka jest szacowana tylko na 15% danej społeczności (badania K. Ostaszewski: Młodzież z grup ryzyka, PARPA 2003). Czynniki chroniące stanowią niezwykłą całość.
Czynniki chroniące w ujęciu Hawkinsa według siły oddziaływania:
- Silna więź z rodzicami
- Sukces w nauce i zainteresowanie nią (zaangażowanie we własną przyszłość i rozwój)
- Praktyki religijne
- Szacunek dla norm społecznych i autorytetów
- Konstruktywna, pozytywna grupa rówieśnicza
Podsumowując, obrazowo można to ująć tak: czynniki ryzyka „trafiają się”, a czynniki chroniące „wiszą w powietrzu”, działają stale, powszechnie, skutecznie.
Silna więź z rodzicami
Na temat rodziny napisano całe tomy, my skupmy się na podstawach, a więc rodzinie, w której okazywana jest miłość, dzieci są często przytulane, słyszą: „Kocham cię, jesteś dla mnie bardzo ważny, jestem z ciebie dumna” – takie pozytywne wzmocnienie działa cuda. Któż niezależnie od wieku nie lubi słyszeć takich komunikatów, odczuwać miłość i być przytulanym?
Ważne, żeby rodzina umacniała prawidłowe postawy wychowawcze (kocham Cię i wymagam), miała czas dla dziecka, celebrowała wspólnie chociaż jeden posiłek w tygodniu, wspólnie spacerowała itp.
Konstruktywna, pozytywna grupa rówieśnicza
Każdy człowiek potrzebuje przyjaciół, osób wokół siebie, które będą go wspierać i się o niego troszczyć. Ludzie nie są stworzeni do życia w samotności, dlatego najczęściej wybierają sobie osoby, z którymi chcieliby utrzymywać kontakty i rozwijać swoje zainteresowania. Grupa ma olbrzymi wpływ na rozwój człowieka. Kształtuje jego osobowość i pomaga w odkrywaniu świata. Człowiek w ciągu całego życia jest członkiem wielu grup.
Największy jednak wpływ na życie i rozwój człowieka wywiera grupa rówieśnicza – grupa ludzi, którzy są w tym samym lub bardzo zbliżonym wieku. Czynnikiem wiążącym w takim rodzaju grupy jest, oprócz wieku, przynależność do wspólnej struktury organizacyjnej. Grupy rówieśnicze mają ogromny wpływ na kształtowanie się charakteru i osobowości młodych ludzi, którzy w wieku dojrzewania są niezwykle podatni na wpływ ze strony rówieśników.
Przynależność do określonej grupy może mieć pozytywny, ale także negatywny wpływ na młodzież. Pozytywny wpływ obserwujemy w klasach szkolnych, organizacjach młodzieżowych (ZHP, ZHR), organizacjach samorządowych, kołach naukowych czy klubach sportowych. Grupy formalne mają za zadanie zrealizować określone cele, jak wychowanie młodzieży i wpojenie jej określonych wartości.
Mimo że grupy rówieśnicze mogą także negatywnie oddziaływać na młodzież, to bez wątpienia są potrzebne i mają ogromny wpływ na kształtowanie się ludzkich postaw. Są między innymi ważnym czynnikiem chroniącym młodych ludzi przed używaniem i nadużywaniem alkoholu czy narkotyków.
Na podstawie pracy i doświadczeń własnych oraz badań dr. hab. Krzysztofa A. Wojcieszka, dr. hab. K. Ostaszewskiego, M. Kaczmarek
Rada eksperta
Drodzy rodzice, jeżeli murarz źle wybuduje dom, można go poprawić, jeśli źle wychowamy dziecko, będzie miało problemy do końca życia. Okazujmy dzieciom dużo miłości, nauczmy się stawiać im granice, bycia konsekwentnym, czyli tego, jak być dobrymi rodzicami. Zachęcajmy nasze dziecko do uczestnictwa w pozytywnych grupach rówieśniczych kształtujących konstruktywne postawy. Dziecko kochane i akceptowane w domu, należące do harcerstwa, klubów sportowych itp. nie będzie miało powodu do używania alkoholu.
